عناصر شهری در تهران و کلان‌شهرهای بزرگ ایران

وضعیت بهداشت، آلودگی هوا، بیماری و دیگر عناصر شهری در تهران و کلان‌شهرهای بزرگ ایران در بهمن ماه 1403

بهمن ماه سال 1403 (دسامبر 2023 – فوریه 2024) در تهران و کلان‌شهرهای بزرگ ایران با چالش‌های زیادی در حوزه بهداشت عمومی، آلودگی هوا، و رشد بیماری‌ها همراه بود. این دوره با نوسانات آب و هوایی، کاهش کیفیت هوا، و افزایش شدت آلودگی محیط زیست مشخص شد، که به طور مستقیم بر سلامت مردم تأثیر گذاشت.

1. آلودگی هوا

آلودگی هوا در تهران و کلان‌شهرهای بزرگ ایران در بهمن ماه 1403 به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های شهری عمل کرد. این شهرها به دلیل عوامل مختلفی، از جمله انباشت تدریجی آلاینده‌ها و عدم فعالیت سامانه‌های بارشی، با کاهش کیفیت هوای قابل توجهی مواجه شدند.

• وضعیت آلودگی هوا در تهران:
  براساس اطلاعات ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا، در روز ۲۵ دی 1403 (معادل 15 ژانویه 2024)، ۲۰ ایستگاه تهران در «وضعیت قرمز» و بقیه ایستگاه‌ها در «وضعیت نارنجی» قرار داشتند. این وضعیت نشان‌دهنده سطح بالای آلودگی هوا بود و منجر به تعطیلی مدارس برای نهمین روز پیاپی شد.
• آلودگی هوا در کلان‌شهرهای دیگر:
  در شهرهایی مانند تبریز، حمل و نقل درون‌شهری و وجود صنایع بزرگ در اطراف شهر به‌عنوان دو عامل اصلی آلودگی هوا شناسایی شدند. تبریز، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خود در یک دره، با مشکلات خاصی در مدیریت آلودگی هوا مواجه بود.
• اثرات آلودگی هوا:
  آلودگی هوا در این دوره باعث ایجاد مشکلات سلامتی متعددی شد. برآورد شده است که در سال 1402، بیش از 30,000 مرگ منتسب به آلودگی هوا در ایران رخ داده است، که از این تعداد، 6,939 نفر مربوط به تهران بوده است. این اعداد نشان‌دهنده جدیت موضوع آلودگی هوا و تأثیر آن بر سلامت عمومی است.

2. وضعیت بهداشت عمومی

وضعیت بهداشت عمومی در بهمن ماه 1403 تحت تأثیر آلودگی هوا، نوسانات آب و هوایی، و افزایش شدت بیماری‌های تنفسی قرار گرفت.

• رشد بیماری‌های تنفسی:
  آلودگی هوا به‌ویژه در تهران و کلان‌شهرهای بزرگ، باعث افزایش بیماری‌های تنفسی مانند استفراغ، التهاب ریه، و ایست کوتی شد. در این دوره، تهران فقط ۵ روز هوای پاک، ۱۸۷ روز هوای قابل قبول، و ۱۰۸ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس داشته است.
• تأثیر بر گروه‌های حساس:
  گروه‌های حساس مثل کودکان، بزرگسالان، و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن به‌شدت تحت تأثیر آلودگی هوا قرار گرفتند. این وضعیت به‌ویژه در روزهایی که آلودگی به سطح «وضعیت قرمز» رسید، شدیدتر شد.

3. ارتباط آلودگی هوا و مرگ‌ومیر

آلودگی هوا در بهمن ماه 1403 نقش برجسته‌ای در افزایش نرخ مرگ‌ومیر داشت. بر اساس گزارش‌ها، آلودگی هوا در سال 1402 باعث مرگ بیش از 30,000 نفر در کشور شده بود، که این عدد در سال 1403 نیز به‌صورت نسبی ادامه داشت.

• سهم ذرات معلق (PM2.5):
  ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (PM2.5) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های هوای شهری شناخته شد. این ذرات به‌دلیل اندازه کوچک خود، قادر به نفوذ به ریه‌ها و حتی جریان خون هستند و موجب بروز بیماری‌های قلبی و تنفسی می‌شوند. سهم PM2.5 از میزان مرگ‌ومیر کشور در سال 1402 حدود ۱۲.۶ درصد بود.

4. مدیریت آلودگی هوا و سیاست‌های دولتی

مدیریت آلودگی هوا در بهمن ماه 1403 به‌دلیل شرایط آب و هوایی نامساعد و انباشت آلاینده‌ها چالش‌برانگیز بود.

• عدم فعالیت سامانه بارشی:
  در این دوره، عدم فعالیت ناپیوسته سامانه‌های بارشی در استان تهران به‌عنوان یکی از عوامل افزایش آلودگی هوا شناسایی شد. بارش‌های کمک‌رسان به تمیز کردن هوای شهر از آلاینده‌ها به‌وجود نیامد، که این موضوع باعث تجمع آلاینده‌ها در لایه‌های پایین جو شد.
• اجرای قانون هوای پاک:
  قانون هوای پاک در سال 1403 برای کاهش آلودگی هوا اجرا شد، اما اثرات آن در کوتاه مدت مشاهده نشد. این قانون شامل مقرراتی درباره کاهش تولید آلاینده‌ها توسط صنایع و وسایل نقلیه بود، اما عدم رعایت کامل این مقررات باعث شد آلودگی هوا به سطوح بالا برسد.

5. دیگر عناصر شهری

5.1. حمل و نقل

حمل و نقل درون‌شهری در تهران و کلان‌شهرهای بزرگ به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع آلودگی هوا شناخته شد. افزایش تعداد وسایل نقلیه شخصی و عدم استفاده کافی از سیستم‌های حمل و نقل عمومی به‌خصوص در روزهای آلوده، این مشکل را تشدید کرد.

5.2. مدیریت زباله‌ها

مدیریت زباله‌ها در شهرهای بزرگ در این دوره نیز نقش مهمی داشت. تخلیه نادرست زباله‌ها و سوزاندن مواد آلوده به‌ویژه در مناطق شهری، منبع اضافی آلاینده‌های جوی بود.

5.3. فضای سبز و شهرسازی

کمبود فضای سبز و توسعه نامنظم شهرها در تهران و کلان‌شهرهای دیگر، باعث کاهش ظرفیت طبیعی شهرها در جذب آلاینده‌ها شد. این موضوع به‌ویژه در مناطق مرکزی شهرها مشخص‌تر بود.

6. تحلیل و نتیجه‌گیری

آلودگی هوا در بهمن ماه 1403 در تهران و کلان‌شهرهای بزرگ ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های شهری عمل کرد. این آلودگی به دلیل عواملی مانند انباشت آلاینده‌ها، عدم فعالیت سامانه‌های بارشی، و فعالیت‌های صنعتی و حمل و نقل درون‌شهری، به شدت تشدید شد.

• پیامدهای سلامتی:
  آلودگی هوا منجر به افزایش بیماری‌های تنفسی و قلبی شد و سهم قابل توجهی در مرگ‌ومیرهای کشور داشت. برآورد شده است که در سال 1402، بیش از 30,000 نفر به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست دادند، که این رقم در سال 1403 نیز به‌صورت نسبی ادامه داشت.
• نیاز به راهکارهای دائمی:
  برای کاهش آلودگی هوا و بهبود سلامت عمومی، نیاز به اقدامات دائمی و کارآمد مانند توسعه سیستم‌های حمل و نقل عمومی، کاهش فعالیت‌های صنعتی آلوده، و افزایش فضای سبز در شهرها وجود دارد. همچنین، اجرای دقیق‌تر قانون هوای پاک و مدیریت بهتر آلاینده‌های جوی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.

با توجه به اینکه آلودگی هوا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر بهداشت عمومی شناخته می‌شود، اتخاذ سیاست‌های کارآمد برای کاهش این آلودگی ضروری به نظر می‌رسد.