تحلیل وضعیت بازار فلزات اساسی در ایران در تیرماه سال 1404

در تیرماه 1404، بازار فلزات اساسی در ایران شاهد تحولاتی بود که نشاندهنده تأثیر متقابل عوامل داخلی و بین المللی بر بخش صنعت و تولید بود. بر اساس تحلیل دکتر علیرضا نظر، این بازار که شامل فلزاتی مانند آهن، مس، آلومینیوم، سرب و روی میشود، تحت فشارهای شدیدی از سوی هزینه های بالای انرژی، تورم واسطه ها، تحریمهای بین المللی و نوسانات تقاضای داخلی قرار داشت. در این ماه، قیمتهای فلزات اساسی روندی صعودی داشتند، اما این افزایش قیمت به معنای بهبود عملکرد صنایع مرتبط نبود، بلکه بیشتر بازتابی از افزایش هزینه های تولید و کاهش عرضه بود.

1. روند قیمت فلزات اساسی در تیرماه 1404

در تیرماه 1404، قیمت فلزات اساسی در بازار داخلی ایران به طور کلی افزایش یافت:

• قیمت هر تن آهن اسفنجی از حدود 68 میلیون تومان در پایان خرداد به 73 میلیون تومان رسید (افزایش 7.4 درصدی).
• قیمت هر تن مس خام از 490 میلیون تومان به 525 میلیون تومان افزایش یافت (افزایش 7.1 درصدی).
• قیمت هر تن آلومینیوم نیز از 420 میلیون تومان به 448 میلیون تومان رسید (افزایش 6.7 درصدی).

این افزایش قیمتها، عمدتاً همزمان با افزایش قیمت انرژی، حملونقل و افزایش نرخ دلار رخ داد و نشاندهنده انتقال هزینه های بالای واسطه به قیمت نهایی فلزات بود.

2. عوامل داخلی مؤثر بر بازار

الف) افزایش هزینه های تولید

یکی از مهمترین عوامل فشارآور بر صنایع فلزی در تیرماh 1404، افزایش هزینه های انرژی و مواد اولیه بود. برق، گاز و زغال سنگ که سهم عمدهای از هزینه تولید فلزات (به ویژه آلومینیوم و آهن اسفنجی) را تشکیل میدهند، در این ماه دچار افزایش قیمت غیرمستقیم شدند. اگرچه قیمت رسمی برق تغییر نکرد، اما کاهش تأمین پایدار انرژی و قطعیهای مکرر برق در مناطق صنعتی (مانند یزد، هرمزگان و سیستان و بلوچستان) باعث افزایش هزینه های جایگزینی (مانند ژنراتور) شد.

همچنین، افزایش هزینه حملونقل به دلیل گرانی سوخت و تورم لجستیک، فشار بیشتری بر تولیدکنندگان وارد کرد. بر اساس گزارش انجمن تولیدکنندگان فلزات غیرآهنی، هزینه حمل یک تن مس از معدن سرچشمه به تهران در تیرماه 1404 حدود 18 درصد نسبت به خرداد افزایش یافت.

ب) تورم واسطه ها و کاهش خرید عمده

تورم بالا در بخش واسطه ها (مصالح، ماشینآلات، قطعات یدکی) باعث شد که بسیاری از صنایع مصرفکننده فلزات (مانند ساختمان، خودرو و ماشینآلات صنعتی) خریدهای خود را کاهش دهند. بر اساس آمار مرکز آمار ایران، فعالیت ساختمانی در سه ماهه نخست سال 1404 نسبت به مدت مشابه سال قبل 9 درصد کاهش یافت. این کاهش تقاضا، با وجود افزایش قیمت فلزات، نشاندهنده کاهش فعالیت واقعی در بخش تولید است.

3. عوامل بین المللی: قیمت فلزات جهانی و تحریمها

الف) قیمت فلزات در بازارهای جهانی

در تیرماه 1404، قیمت فلزات در بازارهای جهانی نوسانات مثبتی داشت:

• قیمت مس در بورس لندن (LME) از 8750 دلار در هر تن به 9120 دلار رسید (+4.2 درصد).
• قیمت آلومینیوم از 2420 دلار به 2530 دلار افزایش یافت (+4.5 درصد).
• قیمت آهن قراضه (اسکرپ) نیز از 520 دلار به 545 دلار رسید.

این افزایش، عمدتاً ناشی از بهبود موقت تقاضای صنایع ساختمانی در چین و اروپا بود. اما به دلیل تحریمهای بین المللی، ایران نتوانست به طور کامل از این روند مثبت بهره ببرد.

ب) تحریمهای بین المللی و محدودیت دسترسی به فناوری

تحریمهای ادامهیافته علیه صنایع فلزی ایران، به ویژه در حوزه واردات فناوری پیشرفته، قطعات حساس و تجهیزات کنترلی، باعث کاهش بهرهوری و افزایش هزینه های تولید شد. بر اساس گزارش ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی صنایع معدنی ایران)، بیش از 60 درصد از دستگاه های مورد نیاز برای بهینهسازی تولید مس و آلومینیوم به دلیل تحریمها قابل واردات نیستند.

همچنین، محدودیت در دسترسی به ارز تخصیصی باعث شد که بسیاری از شرکتها نتوانند مواد اولیه یا قطعات یدکی را وارد کنند. این امر منجر به توقف یا کاهش تولید در واحدهایی مانند مجتمع آلومینیوم هرمزگان و معدن مس سرچشمه شد.

4. عملکرد صنایع فلزی و صادرات

در تیرماه 1404، صادرات فلزات اساسی ایران با کاهش مواجه شد. بر اساس گزارش سازمان گمرک، حجم صادرات مس خام و آهن اسفنجی در این ماه نسبت به خرداد 12 درصد کاهش یافت. این کاهش عمدتاً به دلیل افزایش قیمت داخلی و کاهش تولید بود. بسیاری از تولیدکنندگان ترجیح دادند فلزات را در بازار داخلی به قیمتهای بالاتر بفروشند تا صادر کنند.

همزمان، واردات فلزات نیز به دلیل کمبود ارز و تحریمها کاهش یافت. این امر باعث شد که صنایع مصرفکننده (مانند صنایع خودرو و لوازم خانگی) با کمبود مواد اولیه مواجه شوند و تولید آنها کاهش یابد.

5. تحلیل اقتصاد سیاسی: فلزات به عنوان شاخص سلامت صنعت

دکتر نظر در تحلیل خود تأکید میکند که «فلزات اساسی شاخصی کلیدی از سلامت بخش صنعت و تولید در یک کشور هستند. وقتی قیمت فلزات افزایش مییابد اما تولید کاهش مییابد، یعنی اقتصاد در حال تورم تولیدی است، نه رشد واقعی.»

او هشدار میدهد که «در شرایطی که هزینه های تولید بالا میرود، اما ظرفیت تولید افزایش نمییابد، صنایع فلزی به سمت انحصارپذیری و افزایش قیمت حرکت میکنند، نه به سمت رقابت و بهبود کیفیت. این وضعیت در درازمدت به کاهش رقابتپذیری صنایع ایرانی در بازارهای منطقه و جهانی منجر میشود.»

6. توصیه های سیاستی

برای بهبود وضعیت بازار فلزات اساسی، دکتر نظر پیشنهادات زیر را ارائه میدهد:

1. تخصیص ارز ترجیحی به واردات فناوری و قطعات حیاتی برای بهینهسازی تولید.
2. کاهش هزینه های انرژی برای واحدهای تولیدی با اولویت صنایع پایه.
3. حمایت از تولید داخلی قطعات و فناوری از طریق صندوقهای نوآوری و پژوهش.
4. شفافسازی در قیمتگذاری فلزات و جلوگیری از دخالتهای غیرقانونی در بازار.
5. تقویت صادرات با ارزش افزوده بالا (مانند فولاد تولیدشده به جای آهن اسفنجی خام).

جمع‌بندی

تیرماه 1404، ماهی از افزایش قیمت فلزات اساسی در ایران بود که ریشه در ترکیبی از فشارهای هزینهای داخلی، تورم واسطه ها، تحریمهای بین المللی و نوسانات جهانی داشت. این افزایش قیمت، به جای نشانه رشد تولید، بیشتر نشانه افزایش هزینه ها و کاهش بهرهوری بود. آینده این بخش به اصلاح ساختاری در سیاستهای انرژی، تأمین فناوری و کاهش وابستگی به واردات وابسته است. بدون این اصلاحات، صنایع فلزی ایران در معرض تداوم بحران بهرهوری و کاهش رقابتپذیری قرار دارند.

مراجع:

1. انجمن تولیدکنندگان فلزات غیرآهنی ایران، گزارش عملکرد ماهانه، تیرماه 1404.
2. مرکز آمار ایران، گزارش فعالیت صنعت، سه ماهه نخست 1404.
3. سازمان گمرک جمهوری اسلامی ایران، آمار صادرات و واردات، تیر 1404.
4. ایمیدرو، گزارش عملکرد صنایع معدنی، تیرماه 1404.
5. London Metal Exchange (LME), Monthly Market Report, June 2025.
6. World Bank, Commodity Markets Outlook, Summer 2024.
7. International Monetary Fund (IMF), Middle East Economic Outlook, June 2025.
8. دفتر تحقیقات مجلس، گزارش چالشهای صنایع پایه، خرداد 1404.