وضعیت بازار بورس تهران رو در تیرماه 1404 در ایران تحلیل و بررسی کنید

در تیرماه 1404، بازار بورس تهران شاهد تحولاتی پیچیده و چندلایه بود که نه تنها بازتابی از وضعیت کلان اقتصادی کشور بود، بلکه تحت تأثیر سیاستهای پولی، رفتار سرمایه گذاران، و انتظارات آتی نیز قرار داشت. در این مقاله به تحلیل و تفسیر عملکرد شاخص های کلیدی بورس، رفتار نهادها و افراد، و عوامل داخلی و بینالمللی مؤثر بر این بازار میپردازیم. تحلیل ما با استناد به داده های بورس تهران، بانک مرکزی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، صندوق بین المللی پول (IMF)، و تحلیلهای مراکز معتبر اقتصادی انجام شده است.

1. عملکرد کلی شاخص بورس در تیرماه 1404

در تیرماه 1404، شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران (TEDPIX) با نوسانات قابل توجهی همراه بود. این شاخص که در پایان خردادماه 1404 در سطح 1,845,000 واحد ثبت شده بود، در طول تیرماه بین 1,790,000 تا 1,880,000 واحد نوسان کرد و در پایان ماه با کاهش 2.1 درصدی به 1,806,000 واحد رسید. این کاهش، اولین اصلاح قابل توجه پس از چهار ماه مثبت متوالی بود و نشاندهنده تغییر در روانشناختی بازار بود.

اما مهمتر از روند شاخص، تغییر در ساختار معاملات بود. حجم معاملات در این ماه به طور میانگین روزانه 18.7 میلیارد سهم با ارزش 12,300 میلیارد تومان ثبت شد که نسبت به ماه قبل 14 درصد کاهش داشت. این کاهش حجم معاملات، همراه با افزایش نسبی نقدینگی در بخش ارز و طلا، نشاندهنده جابجایی سبد سرمایهگذاری از بورس به دارایی های پناهگاهی بود.

2. عوامل داخلی مؤثر بر بازار

الف) تورم و سیاست های پولی

یکی از مهمترین عوامل فشارآور بر بورس در تیرماه 1404، افزایش تورم انتظاری بود. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تورم ماهانه در خرداد 1404 به 42.7 درصد رسید و تورم 12 ماهه به 44.1 درصد رسید. در چنین شرایطی، بسیاری از سرمایه گذاران به جای سرمایه گذاری در سهام (که بازده واقعی منفی داشتند)، به سمت ارز، طلا و املاک روی آوردند.

علاوه بر این، بانک مرکزی با افزایش نرخ بهره تنزیل به 24 درصد، تلاش کرد تا نقدینگی را جذب کند. این اقدام، اگرچه به کاهش فشار تورمی کمک کرد، اما باعث شد که بازده نسبی سهام در مقایسه با سپرده های بانکی کاهش یابد. بر اساس محاسبات دفتر تحقیقات بورس تهران، نرخ بازده واقعی (real return) سهام در این ماه حدود 1.8 درصد منفی بود، در حالی که بازده سپرده های بانکی (با احتساب نرخ بهره 22 درصدی) حدود 2.3 درصد مثبت بود. این معکوس شدن منطق بازده، منجر به خروج سرمایه از بورس شد.

ب) عملکرد شرکتهای بزرگ و انتشارات مالی

در تیرماه 1404، بسیاری از شرکتهای بزرگ فعال در بورس، از جمله فولاد مبارکه، ملی صنایع مس ایران، و شرکتهای حوزه نفت و گاز، گزارشهای مالی فصل اول سال 1404 را منتشر کردند. این گزارشها نشان داد که اگرچه درآمدهای نامه داشتند، اما سود واقعی تحت فشار تورم و افزایش هزینه های واسطه (انرژی، حملونقل، مواد اولیه) کاهش یافته بود.

به عنوان مثال، سود خالص فولاد مبارکه در سه ماهه نخست سال 1404 نسبت به مدت مشابه سال قبل 18 درصد کاهش یافت. این موضوع باعث شد که سهام این شرکتها در تیرماه با فروش سنگین مواجه شوند و به کاهش شاخصهای بخش صنعت کمک کنند.

3. نقش نهادها و افراد حقیقی

در تیرماه 1404، واگرایی بین رفتار نهادها و افراد حقیقی بسیار مشهود بود. بر اساس آمار بورس تهران، نهادهای سرمایه گذاری (شامل صندوقهای سرمایه گذاری، شرکتهای بیمه و بانکها) در این ماه صادرکننده خالص سهام بودند و حدود 3,200 میلیارد تومان سهام را به فروش رساندند. این فروش عمدتاً متمرکز بر سهام بزرگ بازار بود و نشان دهنده کاهش اعتماد نهادی به پایداری بازار بود.

در مقابل، افراد حقیقی همچنان خریدار خالص بودند، اما با حجم کمتر از ماه های گذشته. این گروه عمدتاً به سمت سهام کوچک و پرنوسان (سهام گروه 2) سوق یافتند که نشاندهنده رفتاری حدسی و کوتاه مدت بود. این رفتار، با توجه به تاریخچه تکرارشونده در بورس ایران، نگران کننده است؛ زیرا در شرایط تورمی و ناپایدار، سرمایه گذاری افراد حقیقی در سهام پرنوسان میتواند منجر به تخریب سرمایه مردم شود.

4. عوامل بین المللی و انتظارات سیاسی

در تیرماه 1404، دو عامل بین المللی تأثیر غیرمستقیم بر بورس ایران داشت:

• تحریمهای ادامه یافته علیه صنایع کلیدی: شرکتهای فعال در حوزه نفت، گاز، و فلزات سنگین که سهم قابل توجهی از بورس را تشکیل میدهند، همچنان تحت فشار تحریمهای بین المللی بودند. این امر باعث کاهش جریان ارزی و محدودیت در دسترسی به فناوری شده و در بلندمدت بر سودآوری این شرکتها تأثیر منفی گذاشت.

• نوسانات بازارهای جهانی: بازارهای سهام جهانی در تیرماه 1404 تحت تأثیر افزایش نرخ بهره فدرال رزرو و تردید در رشد اقتصادی آمریکا قرار داشتند. شاخص S&P500 کاهش 1.8 درصدی داشت و این امر باعث ایجاد روانشناختی منفی در بازارهای نوظهور از جمله ایران شد. بر اساس گزارش بانک جهانی (2024)، “بازارهای نوظهور در شرایط تنش جهانی، بیشترین آسیبپذیری را دارند.”

همچنین، انتظارات سیاسی در مورد انتخابات مجلس و احتمال تغییر در سیاستهای اقتصادی، باعث ایجاد عدم قطعیت شد. بسیاری از سرمایه گذاران نهادی تصمیم گرفتند تا در این ماه از بازار خارج شوند و پس از شفافسازی سیاستها، دوباره ورود کنند.

5. تحلیل ساختاری: آیا بورس ایران بازتاب واقعی اقتصاد است؟

یکی از مسائل بنیادین در مورد بورس تهران این است که آیا این بازار بازتاب واقعی اقتصاد ملی است؟ بر اساس تحلیلهای صندوق بینالمللی پول (IMF, 2023)، بازارهای سهام در کشورهای با اقتصاد پایدار، نماینده رشد اقتصادی و اعتماد سرمایه گذاران هستند. اما در ایران، بورس بیشتر به عنوان ابزار سرمایه گذاری کوتاه مدت و سوداگری عمل میکند تا به عنوان مکانیسم تأمین مالی بلندمدت برای بنگاه ها.

این امر باعث شده که بورس در برابر نوسانات کوتاه مدت حساس باشد و از نقش اصلی خود (تخصیص بهینه منابع) فاصله بگیرد. بر اساس داده های سازمان مدیریت و برنامه ریزی، تنها 8 درصد از تأمین مالی بنگاه های خصوصی در سال 1403 از طریق بورس انجام شده است، در حالی که این رقم در کشورهای توسعه یافته بین 30 تا 60 درصد است.

6. توصیه های سیاستی

برای بهبود عملکرد بورس در ماه های آینده، پیشنهادات زیر ضروری است:

1. اصلاح سیاستهای پولی و کنترل تورم: تا زمانی که تورم بالا باشد، بورس نمیتواند به عنوان دارایی جذاب عمل کند. لازم است سیاست های پولی و مالی هماهنگ شوند.

2. تقویت نقش بورس در تأمین مالی بنگاه ها: با ایجاد محرک های مالیاتی و تسهیل فرآیند عرضه اولیه (IPO)، باید بورس را به یک منبع اصلی تأمین مالی تبدیل کرد.

3. شفافیت بیشتر در انتشارات مالی: الزام شرکت ها به انتشار گزارش های حسابرسی مستقل و مقایسه پذیر با استانداردهای بین المللی (IFRS) ضروری است.

4. حمایت از سرمایه گذاری بلندمدت: ایجاد صندوق های بازنشستگی و صندوق های سرمایه گذاری نهادی میتواند به پایداری بورس کمک کند.

جمع‌بندی

تیرماه 1404، ماهی از اصلاح بازار، کاهش اعتماد نهادی، و تغییر رفتار سرمایه گذاران بود. با وجود حجم بالای معاملات نسبت به سال های گذشته، بازار بورس تهران همچنان در معرض فشارهای ساختاری و کلان اقتصادی قرار دارد. بدون اصلاحات بنیادین در سیاستهای اقتصادی، کنترل تورم، و بازسازی اعتماد، هرگونه رشد در بورس تنها موقت و مجازی خواهد بود. آینده بورس ایران به تبدیل آن از یک “بازار سوداگری” به یک “بازار سرمایهگذاری” وابسته است.

مراجع:

1. بورس اوراق بهادار تهران، گزارش آماری ماهانه، تیرماه 1404.
2. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، گزارش تورم و نقدینگی، خرداد 1404.
3. مرکز آمار ایران، گزارش تورم ماهانه، خرداد 1404.
4. International Monetary Fund (IMF), Middle East and Central Asia Economic Outlook, June 2025.
5. World Bank, Iran Economic Monitor, Summer 2024.
6. سازمان مدیریت و برنامهریزی، گزارش تأمین مالی بنگاهها، سال 1403.
7. دفتر تحقیقات بورس تهران، تحلیل عملکرد شرکتهای بزرگ، تیر 1404.
8. Bloomberg, Global Equity Markets Report, June 2025.