اقتصاد خرد — وضعیت و پیامدها

اقتصاد خرد در مهر ۱۴۰۴ تحت تأثیر ترکیبی از افزایش قیمت‌های مصرف‌کننده، تغییر در الگوی تقاضای خانوارها و نوسانات قیمتی کالاهای کلیدی قرار گرفت. در سطحی کاربردی، این ماه نشان داد که چگونه تغییرات قیمتی کوتاه‌مدت (مانند جهش قیمت برخی کالاها) و سیاست‌های پولی/ارزی می‌تواند رفتار مصرف‌کننده، قدرت چانه‌زنی بنگاه‌ها و ترکیب هزینه‌های خانوار را تغییر دهد.

کلیت شاخص‌ها (مهر ۱۴۰۴)

مرکز آمار ایران شاخص قیمت مصرف‌کننده (۱۴۰۰=100) را در مهر ماه ۱۴۰۴ برابر 403.8 گزارش کرد که نسبت به شهریور ماه رشد ۵.۰ درصد و نسبت به مهر سال قبل افزایش ۴۸.۶ درصد داشته است؛ این یعنی قدرت خرید واقعی بخش زیادی از خانوارها در مقایسه با پارسال به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. amar.org.ir+1

این جهش قیمتی نقطه‌به‌نقطه مهم‌ترین ورودی برای تحلیل اقتصاد خرد است، چون بر تصمیم‌های مصرف‌کننده (چه خرید را به تأخیر بیندازد، چه از کالاهای جایگزین استفاده کند)، و بر ساختار هزینه بنگاه‌ها (تأمین نهاده‌ها، قیمت‌گذاری محصولات) اثر مستقیم می‌گذارد.

تغییرات رفتار مصرف‌کننده

با افزایش قیمت‌ها خانوارها در مهر ۱۴۰۴ به‌سمت کاهش مصرف کالاهای غیرضروری و افزایش حساسیت به قیمت سوق یافتند. اقتصاد خرد این رفتار را با مفهوم «کشش قیمتی تقاضا» توضیح می‌دهد: در شرایطی که درآمدهای اسمی رشد نکرده یا کند رشد کند، افزایش قیمت منجر به کاهش مقدار تقاضا برای کالاهای لوکس و قابل تعویض می‌شود. روزنامه‌ها و گزارش‌های تحلیلی مهر ۱۴۰۴ نیز به ویژه به کاهش تقاضای برخی کالاهای بادوام و گرایش به کالاهای ارزان‌تر اشاره کردند (گزارش‌های روزنامه دنیای اقتصاد در آرشیو مهر ۱۴۰۴). روزنامه دنیای اقتصاد

فشار بر بنگاه‌های کوچک و متوسط

افزایش سریع هزینه‌های تولید — از جمله افزایش قیمت نهاده‌ها و مصالح — حاشیه سود بنگاه‌ها را تنگ کرده است. گزارش‌های مربوط به قیمت مصالح نشان می‌دهد که قیمت میلگرد و فولاد طی دوره‌های اخیر به سطوح بالایی رسیده است؛ مثلاً بررسی‌های TGJU نشان می‌دهد قیمت‌ها در سطوح بالا تثبیت شده و در بازه‌های زمانی پیش از مهر ۱۴۰۴ نیز افزایش‌های سالانه بزرگی ثبت شده است که هزینه‌های ساخت و تولید را بالا برده است. این وضع به‌ویژه برای بنگاه‌های کوچک که توان ذخیره نقدی یا انتقال هزینه به قیمت نهایی را ندارند، می‌تواند منجر به کاهش تولید یا انجماد سرمایه‌گذاری شود. شبکه اطلاع رسانی طلا و ارز+1

نقش سیاست‌های پولی و ارزی (ابعاد خرد)

رفتار بانک مرکزی در مهر ۱۴۰۴ (از جمله اعلام افزایش عرضه اسکناس ارز در بازار از سوی بانک مرکزی در اوایل مهر) می‌تواند بر انتظارات قیمتی و دسترسی بنگاه‌ها به ارز موردنیاز برای واردات نهاده تأثیر بگذارد؛ کاهش تنش در عرضه ارز احتمالاً فشار التهابی قیمت برخی وارداتی‌ها را کم می‌کند، اما اثر آن بر سطح عمومی قیمت‌ها و رفتار مصرف‌کننده معمولاً با تأخیر و به‌صورت نامتقارن رخ می‌دهد. Mehr News+1

جدول خلاصه شاخص‌های کلیدی (مهر ۱۴۰۴)

تحلیل پیامدها (از منظر اقتصاد خرد)

1. جابه‌جایی تقاضا و کاهش مصرف تفریحی/لوکس: افزایش قیمت واقعی کالاها موجب می‌شود بخشی از تقاضا به کالاهای جانشین یا ارزان‌تر منتقل شود؛ بنگاه‌هایی که محصولاتشان انعطاف‌پذیری قیمتی کمتری دارد متضرر می‌شوند. amar.org.ir

2. تشدید مشکل نقدینگی برای MSMEها: افزایش هزینه نهاده‌ها و کاهش تقاضا فشار نقدینگی ایجاد می‌کند؛ این گروه معمولاً دسترسی محدودتری به اعتبارات دارد و آسیب‌پذیرتر است. شبکه اطلاع رسانی طلا و ارز

3. تغییر در ساخت سبد هزینه خانوار: سهم هزینه‌های غذایی و مسکن در سبد هزینه خانوار بالاتر می‌رود که برای گروه‌های کم‌درآمد پیامدهای اجتماعی-اقتصادی جدی دارد. (نتیجه‌گیری مبتنی بر شاخص قیمت و تحلیل رفتار مصرف). amar.org.ir

4. انتظارات قیمتی و تصمیم سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت: اعلام سیاست‌های ارزی و خبری درباره عرضه ارز می‌تواند انتظارات را تغییر دهد؛ اگر خانوارها/بنگاه‌ها انتظار کاهش قیمت برخی وارداتی‌ها را داشته باشند، تصمیمات خرید یا سرمایه‌گذاری‌شان به تعویق می‌افتد یا بازچینی می‌شود. Mehr News+1

جمع‌بندی و پیشنهادات خردمحور

• برای بنگاه‌ها: بازبینی ترکیب هزینه‌ها، افزایش کارایی تولید، و اتخاذ استراتژی قیمت‌گذاری پویا (متناسب با کشش تقاضا) ضروری است.

• برای سیاست‌گذاران محلی و ملی: پرداختن به هدفمندسازی حمایت از بنگاه‌های خرد و فراهم‌سازی کانال‌های کوتاه‌مدت اعتباری می‌تواند از ایجاد بحران نقدینگی جلوگیری کند.

• برای پژوهشگران و تولید محتوا: گزارش‌های مرکز آمار و تحلیل‌های رسانه‌ای مهر ۱۴۰۴ منابع پایه‌ای برای بررسی دقیق‌تر جزئیات رفتاری (مثل کشش‌ها در بخش‌های مختلف) هستند. amar.org.ir+2روزنامه دنیای اقتصاد+2